Ҳалқимиз орасида «Уялмасанг ҳоҳлаганингни қилавер » деган гап бор. Бу сўз аслида ҳадиси шарифдан олингандир.
Ҳаёнинг ҳақиқати:
Албатта, ҳаё барча ёқимли ишни қилишга ва барча ёқимсиз, ҳунук ишни қилмасликка ундовчи хулқдир. Ҳаё нафсдаги мақталган сифатлардан биридир. У карамли хулқларнинг боши, иймоннинг зийнати, Исломнинг шиоридир.
Ҳадислардан бирида ҳаё ҳақида шундай дейилган: “Албатта, ҳар бир диннинг хулқи бўлади. Исломнинг хулқи ҳаёдир”.
Ҳаё яхшиликка далолат қилувчи хулқдир. Ҳаё кишининг саломат эканидан хабар берувчи ва мазамматдан сақланишига сабаб бўлувчи хулқдир.
Ваҳб ибн Мунаббаҳ раҳимаҳуллоҳ: “Иймон ялонғочдир. Унинг либоси тақво ва зийнати ҳаёдир” деган эканлар.
Баъзилар бундай дейишган экан: “Кимга ҳаё ўз кийимидан кийдирса, одамлар унинг айбини кўрмайдилар”.
Бир шеърда қуйидагича келтирилган экан:
Ҳаёингни сақла! Чунки, карим, улуғ кишининг фазилатига унинг ҳаёси далолат қилади.
Агар юзнинг суви камайса, ҳаёси ҳам камаяди. Суви камайган юзда эса яхшилик йўқ.
Ҳаёда кўплаб фазилатлар ва фойдалар бор. Шариат бизни ҳаё билан хулқланишга буюрган ва унга тарғиб қилган. Шариат ҳаёни иймондан деб эълон қилди.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иймон етмиш нечта ёки олтмиш нечта шўъбадан иборатдир. Унинг энг афзали “Лаа Илаҳа Иллаллоҳ” демоқлик ва энг кичиги, йўлдаги озор берадиган нарсани олиб ташлаш. Ҳаё, иймоннинг шўъбасидир”, дедилар”. Муслим ривоят қилган.
Яна бир ҳадисда бундай дейилган: “Ҳаё ва иймон бир-бирига яқин нарсалардир. Агар улардан бири кўтарилса, бошқаси ҳам кўтарилади”.
Ҳаё иймонданлигининг сири – уларнинг ҳар иккиси яхшиликка чорловчи, яхшиликка яқинлаштирувчи, ёмонликдан бурувчи, ёмонликдан узоқлаштирувчи эканлигидир. Агар одамларда журъат, фаҳшни кўрсанг, билгингки, бунинг энг катта сабабларидан бири ҳаёнинг йўқолганлигидир.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одамлар нубувватнинг биринчи каломидан идрок қилган нарсалардан бири “агар ҳаё қилмасанг, истаганингни қилавер”дир”, дедилар”. Бухорий, Абу Довуд ва Аҳмад ривоят қилган.
Ҳаёнинг турлари:
Аллоҳдан ҳаё қилиш;
Фаришталардан ҳаё қилиш;
Одамлардан ҳаё қилиш;
Нафсдан (ўзидан) ҳаё қилиш.
Аллоҳдан ҳаё қилиш:
Банданинг нафсида “Албатта, Аллоҳ мени кўриб турибди. Албатта, У Зот ҳар доим мен билан бирга” деган эътиқод ўрнашса, у банда Аллоҳ уни бирор фарзда камчиликка йўл қўйган ёки бирор гуноҳни содир этган ҳолда кўришидан ҳаё қилади.
Инсон уялмаса ,ҳаё қилмаса ҳоҳлаган гуноҳ ва жиноят ишларга қўл ураверади.
Аллоҳдан ва инсонлардан уялмаган кишидан бутун жамият зарар кўради.
Аллоҳнинг ҳақи ва инсонларнинг ҳақидан қўрқмаган одам порахўрлик,тарозидан уриш,ўзгалар молини ноҳақ ейиш каби гуноҳ ва жиноятларни тап тортмай қилаверади.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: Мусулмон унинг қўлидан ва тилидан мусулмонлар озор кўрмаган кишидир,деб марҳамат қилдилар.
Демак мусулмонлик давосини қилган киши динимиз аҳкомларини амал қилмоғи керак.
Ўзининг мўминлигини Аллоҳ яратган махлуқотлар ичра энг мукаррами эканлиги унутмаслиги керак.
Ш.Қўчқоров
Хазорасп тумани “Олтиалам бобо” масжиди имом-хатиби